Yalılar Serisi 1. Abut Efendi Yalısı

İstanbul'u sevipte yalıları sevmeyen yoktur sanırım. Onların cezbedici yönü biraz gizem, ulaşılamazlık ve çokça ihtişam. Tabi muhteşem manzaraları ve mimarilerinide unutmamak gerek. Başlangıç olarak çoğumzun artık aşina olduğu dizilerin vazgeçilmez setlerinden biri oan Abut Efendi yalısıyla başlamakistedimm. Kurtlar Vadisi, Gümüş ve son  olarak Lale Devri ile az çok tanıdık bu yalıyı. Tam olarak kesin olmasada sanırım yalı satılık artık onu alıcak talihli onlarca milyon dolarını verip bu güzelliğe sahip olucak.

Kandilli - Göksu Caddesi No: 19-21 ( Ada 932 / parsel 8 )

Üslubu: Neo-klâsik

İnşa Tarihi: XIX yüzyıl ortası. (1984-89 yılları arasında esaslı bir şekilde tamir görmüş ve mülkiyet değiştirmiştir.)

Mimarı:KarabetAmıra Balyan (1800-1866)

Yüzölçümü: Yalı:270 m² Bahçesi: 1130 m²

Altunizade'lerden (Üsküdar'ın Kısıklı'sına giderken, Koşuyolu Caddesi başında cami, hamam, dükkanlar ve konak yaptırmış olan, Abdülmecid devri ticaret ve devlet adamlarından İsmail Fasa ailesinin lâkabı ) Necip Bey kendisi için, Dolmabahçe Sarayının planından esinlenerek, mimar Karabet Amira Balyan'a bu yalıyı inşa ettirmiştir.

                                                       "Güney ve Batı Cepheleri" Fotograf: San Grafik, 1974

Necip Bey'den, Baron Vandoeuvre, ondan da Mehmet Abut Efendi ( Sultan II. Hamid devrinde. Ticaret Odası, Harbiye Nezareti Mubayaa Komisyonu ve Şirketi Hayriye reisliklerinde bulunmuştur) eşine hediye olarak satın almıştır.

Abut Efendi Yalısı "270 m². lik" orta büyüklükte tek bir yapı içinde, fonksiyon ayrılığı ve aynı zamanda birliği gösteren, mükemmel bir plan orjinalliğine sahip, Boğaziçi'nin geçen yüzyıldan kalan ender yapılarındandır. Salonlar, sofalar, odalar, merdivenler, balkonlar, mutfak, dolaplar, kayıkhane, yüzme havuzu, hamam, kömürlük, odunluk, çeşmeler, yüklükler, merdivenler, nişler iyi kompoze edilmiştir. Ancak üst kat salonundaki dekorasyonda bir iddia ağırlığı gözleniyor. Yalının tümü 18 oda ve 2 sofa. Üst kat. yarım dikdörtgen bir sofa etrafında dönüyor. Bağdadilerde, hava ve rutubet için sağlam meşe ağacı kullanılmış

                                                       Alt kat, bahçeye bakan doğu/güney köşk odası

Yalının dikkatimizi üstünde toplayan kısmı, ana giriş kapısının karşısındaki merdivene gelince; altta ve üstte -yine-palmiyeli camekânlar. Menteşeler gömme. Merdiven sol ve sağdan dönerek sahanlıkta birleşiyor; sonra tel olarak ikinci kata çıkıyor. Duvarlar mermerşahi taklidi. Merdiven altı yüklük. Merdivenin ve üstünde iki yanındaki altları beyzî balkonların korkulukları, ahşap geniş panolar halinde. Yarım kalp şeklindeki, üst sofa ve merdiven balkonlarının arkası küçük bir sahanlık. Bu merdivenin balkonları, ayakta kalmış yalılar içinde (maalesef sınıf tenzili ile yıktırılıp yerine kâgir bina yapılan) İstinye Recaizade yalısında vardı. Merdiven boşluğunun üstü, ışık feneri ve motifi.

İsmail Paşa ve Abut Efendi Yalıları. İsmail Paşa yanarken arkadaki köşk de yanmış 1990'da yeniden inşa edilmiştir.

Nihayet, yalının kasır dekorasyonu ve planında; ağır süslemeleri, tabloları, perdeleri, kornişleri, avizeleri ve sütunlarıyla zülveçheyn (iki cepheye de açık) salonu. Balyan mimar, sadece planda değil, perde ve kornişlerde de Beylerbe'yi ve Dolmabahçe sarayları tarzında, yekpare, kabartma armalı ve yaldızlı süslemeler kullanmış.

                                                           Zengin oymacılık örneklerinden merdiven korkulukları,
                                                           üst kat sofa balkonuyla bütünleşmiş. 1975

       

Zemin katında bir de, pek zarif musluk taşı ile - iki aynalı barok üsluba yakın süsleriyle - mermer kurnalı, devrinden kalma küçük bir hamamı var. Hamam ve mutfak adeta ayrı bir bölüm. Birinci kat koridoruna dönen bir servis merdiveni ile çıkılıyor. Yanındaki -şimdi ortadan kalkmış olan- yukarı katlara yemek gönderme dolabının ahşap kapağı görülüyor. 1985 yılıda Abut Efendi Yalısı, Abut Efendi'nin kızı Belkıs hanım tarafından satılarak, içi ve dışı esaslı şekilde restore edilmiştir.  

Mimari Biçimi

"Söylenceye göre Dolmabahçe Sarayı (1853) süslemelerinin beğenisi ile bu stil yalılarda da görünmeye başlamış. Yalnız Kıbrıslılar yalısı ve İsmail Paşa yalısında da görüldüğü gibi, bu eğilim dış mimariyi pek etkilememiş, sadece iç dekorasyona dönük kalmıştır. Nitekim burada da, üst katın bir tavanında, tekne tonoz-kubbe profili ve freskleri, kolon başlığı ve korniçaları buna şahitlik etmekledir. Evvelce gördüğümüz gibi eklektizm Anadoluhisarı'ndaki Sedat Bey Yalısı'nı dıştan da sarmıştı.

                                                            Abut Efendi Yalısı Kesit - Ö: 1/50

Bu yüzyıl sonuna doğru Klassisizm ve Türkizm yalı mimarisi iç-dış elevasyonunun ayrı çizgilerinde birleşmiş görünüyorlar. Abut Efendi yalısında balkon motifinin bir köşe balkonu biçimine dönüşmesi bir başkalık oluşturuyor.

Planda beliren koridor bağlantıları da bu yalıda E şeklinde dolanması da bir yeni uygulama olarak görünüyor,

                                                             Abut Efendi Yalısı zemin kat planı. Ö: 1/50

                                                              1/3/5/6/7/8. Oda  2. Mutfak  9/10 Banyo

Not: Boğazda yaklaşık 620 yalı bulunuyor.


sair plan elemanları geleneksel form ve düzende kalmış bulunmaktadır.